Hikaye Nedir? Hikayenin Özellikleri Nedir?
Hikaye Nedir? Hikayenin Özellikleri Nelerdir?
Hikaye, insan hayatının bir kısmını yer ve zaman kavramına bağlayarak anlatır. Genel olarak anlatmaya dayalı bir tür olan hikaye, çoğu zaman bir takım olaylara ve şahıslara da yer verdiği için bazen romanla bir arada değerlendirilebilmektedir. Hikâyede olay ve durum bulunmaktadır. Olay ve durumlar şahıs kadrosuna bağlanır; olay veya durumun ortaya konduğu mekan ve zaman belirtilir. Sürükleyici ve etkileyici anlatım ile işlenir.
Hikaye, kendine özgü yapısı itibarı ile diğer edebi türlerden farklıdır. Fazlalığı kabul etmeyen birtakım ölçüler zaman zaman şiire yaklaştırmıştır. Belirli dönemlerde romancılar için bir basamak olarak görülen hikaye, gelişerek ve Ömer Seyfettin’den Sait Faik Abasıyanık’a uzanan bir yoldan ulaşarak günümüze gelmiştir. Bu hikayelerin bazı özellikleri aşağıda listelenmiştir.
Hikaye Nedir?
Hikaye ya da öykü, gerçek ve gerçeğe yakın bir olayı aktaran kısa, düzyazı şeklindeki anlatıdır. Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahne aracılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yer vermesiyle roman ve diğer anlatı türlerinden ayrılır.
Hikaye, Avrupa’da ayrı bir tür olarak Orta Çağ’ın sonlarında İtalyan yazar Boccacio’nun Decameron kitabı ile ortaya çıkmıştır. Bu kitap dışındaki kaynaklar arasında, MS II. yüzyılda Hint edebiyatında ortaya çıkan Pançatantra’nın XIII. yüzyılda Toskanalı Pedro de Alfonso tarafından yeniden yazılmış hâli olan La Disciplina Clericalis ile o dönemde birçok dilde çevirisi olan Yedi Bilgenin Kitabı (Livre des SeptSages) ve şövalye hikâyeleri olduğu tahmin edilmektedir. Decameron ile kullanılan çerçeve hikâye tekniğinin Doğu (Hint) kaynaklı olduğu açıktır. Boccacio eseriyle, İtalya’da bulunan birçok takipçisinin yanında, bütün Avrupa’yı etkilemiştir.
Hikayenin Özellikleri Nelerdir?
Hikayelerin özellikleri aşağıda listelenmiştir:
- Hikayede düşündürmekten ziyade duygulandırmak ve heyecanlandırmak ön plandadır.
- Hikayelerin olay ve durum olmak üzere iki ayrı türü vardır.
- Olay hikayelerinin serim, düğüm ve çözüm bölümleri vardır.
- Guy de Maupassant, olay hikayelerinin en başarılı örneklerini verdiğinden Maupassant tarzı hikayeler olarak bilinir.
- Durum hikayelerinde olay örgüsünün önemi azaltılmıştır. Olay örgüsü, özenle seçilmiş olaylardan seçilmez. İnsanın her yerde ve her insanın yaşayabileceği basit ve sıradan durumlar anlatılır.
- Anton Çehov, durum hikayelerinin en başarılı örneklerini vermesi sebebiyle Çehov tarzı hikaye olarak bilinir.
Hikayede olay örgüsü diğer yazı türlerinde olduğu gibi üç bölümden oluşur. Ancak bütün hikayelerde bu örgü kullanılmayıp başlangıç ve sonuç bölümleri bulunmamaktadır. Olay örgüsünün tanımları liste halinde aşağıda verilmiştir.
- Serim: Hikayenin giriş bölümüdür. Bu bölümde olayın geçtiği çevre, kişiler tanıtılarak ana olaya giriş yapılır.
- Düğüm: Hikayenin tüm yönleriyle anlatıldığı en geniş yönüdür.
- Çözüm: Hikayenin sonuç bölümüdür. Anlatılan hikayenin sona erip merak uyandırarak sonuca bağlanır.
Hikayenin Türleri Nedir?
Modern hikâye, iki asırlık tarihi içinde iki ana tarzda belirginleştirmiştir. Bunlar, Maupassant tarzı hikaye (vaka - olay hikayesi) ve Çehov tarzı hikaye (kesit hikayesi) olarak ayrılır. Tanzimat döneminden sonra ilk örnekleri görülmeye başlanan modern Türk hikayesi de büyük ölçüde bu iki tarza bağlı olarak gelişir. Aynı dönemde yaşamış olan Maupassant ve Çehov, realist yazarlardandır. Ancak Maupassant ve Çehov’un bu anlayışı edebi eserlere yansıtışları, ve buna bağlı olarak ortaya koydukları hikaye türü birbirlerinden farklıdır. Bu farklılıklar aşağıda listelenmiştir.
- Çehov tarzı hikayede klasik bir yapı bulunmamaktadır. Özellikle giriş ve sonuç bölümleri ihmal edilir. Metin herhangi bir girişe gerek duyulmadan doğrudan olay örgüsü ile başlayabileceği gibi belirgin bir sonucu olmadan bitebilir.
- Maupassant tarzında bir mesaj verme kaygısı vardır.
- Maupassant tarzı hikayenin (olay, vaka) şahıs kadrosu olay örgüsünde olduğu gibi özenle seçilmiştir. Çehov tarzı hikayeden farklı olarak alalede bir şahıs kadrosu bulunmamaktadır.
- Maupassant tarzı hikayede içerik ve okuyucu karşısında amaç edinir. Ahlak dersinin amaçlandığı anlatılır.
- Çehov tarzı hikayede kısa öykü türü görülebilir. Olay örgüsünden herkes farklı bir hikaye çıkarabilir.
- Maupassant tarzı hikayede mekan-insan ilişkisi ön plandadır. Maupassant tarzı hikayede ayrıntılı bir şekilde mekan ve insan tasvirleri bulunur.
- Çehov tarzı hikayede anlatıcının yetkisi kısıtlanmıştır.
Hikayenin Anlatım Tarzı Nasıldır?
Hikayelerde birçok anlatım teknikleri kullanılmaktadır. Olaylar, kişiler, varlıklar okuyucuya doğrudan sunulur. Hikayenin anlatıcısı okuyucu ile eser arasına girmez. Bu teknikte kişilerin konuşmaları ve hareketleri yansıtılarak okuyucunun kendisini, eserin kurmaca dünyasında hissetmesi sağlanır. Bu teknikler, Gösterme tekniği; diyalog, iç konuşma veya bilinç akışı şeklinde olabilir:
- Diyalog teknikleri, kahramanların karşılıklı konuşmalarına dayanan anlatım tekniğidir. Kahramanlar, sosyal statülerine uygun biçimde konuşturulur.
- İç konuşma (iç monolog) tekniği, karakterin duygularının ve düşüncelerinin, mantık sırasıyla, karakterin ağzından olduğu gibi anlatılmasıdır. İç konuşma tekniğinde, kahramanın duygu ve düşünceleri sesli düşünme şeklinde yansıtılır. Bu anlatım tekniğinde kahraman, karşısında biri varmış gibi kendi kendine konuşur. Bu teknik, karakterin iç dünyasının okuyucu tarafından anlaşılmasında çok önemli bir yer tutar.
- Bilinç akışı tekniği, kişilerin duygu ve düşüncelerini, herhangi mantıki bir bağ ve gramer kuralı endişesi taşımaksızın, düzensiz bir şekilde ve çağrışım ilkesi paralelinde doğrudan doğruya okuyucuya aktarmaktan ibarettir. Kişilerin iç dünyaları, o kişilerin kendi kendilerine konuşmaları şeklinde verilir. Yazar, okuyucuyu kahramanın iç dünyası ile baş başa bırakmayı hedefler. Bilinç akışı ile iç konuşma tekniği genellikle iç içe kullanılır.
- Geriye dönüş tekniği, hikaye anlatıcısı olayı içinde bulunduğu şimdiki zamandan alıp karakterin geçmişine ya da olayın meydana geldiği zamana gider. Kişiler ve olaylar hakkında bilgi verilirken kullanılabilmektedir. Geriye dönüş tekniği merak uyandırma, kahramanların ruhsal ve fiziksel durumlarının daha iyi çözümlenmesinde, olayların nedenlerinin açıklanmasında yazara büyük yarar sağlamaktadır.
Hikaye Hangi Zamanda Anlatılır?
Hikayede olayları okuyucuya aktaran bir anlatıcı bulunmaktadır. Anlatıcının olayları okuyucuya aktardığı zaman dilimine ‘’anlatma zamanı‘’ denmektedir. Vaka (olay) zamanı, hikayenin başlama noktası ile bitiş noktası arasında geçen zamandır. Vaka zamanı, nakledilen olay örgüsünün içinde yaşandığı zamandır. Çoğu metinde zaman uzundur. Günümüz edebi eserlerinde ise zaman kısa tutulur. Bir kahramanın yaşadığı olaylar yıllar sürebilir veya bir günlük bir süreyi kaplayabilir. Anlatımın özelliğine göre zaman kavramı ve kullanımı değişmektedir.
Hikaye Nasıl Başlamalıdır?
Bir hikaye yazmaya başlanırken, hikayenin ne hakkında olacağı kararlaştırılmalıdır. Bir hikaye konusu veya senaryo üretilmelidir. Ardından karakterler oluşturulmalı, öne çıkan karakterler yaratılmalıdır. Olayları karakterlerin belirlemesi sebebi ile ana karakterler arası bir aksiyon yaratılmalıdır. Tüm hikayenin geçtiği mekan ilginç, dikkat çekici bir halde seçilebilir. Son olarak belirli bir tema halinde olayların gelişmesi gerekir. Birçok kısa hikâye bir temayı merkeze alır ve onu bir anlatıcının veya karakterin bakış açısından anlatır. “Aşk”, “tabiat” veya “kayıp” gibi geniş bir temayı ele alınabilir.
Halk Hikayesi Ne Anlama Gelmektedir?
Halk hikayesi, geleneksel bir içeriği olan, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan hikayelerdir. Gerçek ya da gerçeğe yakın olarak aktarılan olaylar, uzun soluklu bir şekilde yazar tarafından anlatılır. Genellikle gerçek yaşama uygun seçilen kişiler, sevgi ve kahramanlık konularında görev alır. Halk hikayeleri, daha kültürel gelişimi yüksek, üst zümreden seçilen bir çevre tarafından anlatılır. Nesir ve nazım karışımı bir anlatım vardır. Halk hikayelerinin genel özellikleri aşağıda listelenmiştir:
- Aşk, sevgi ve kahramanlık konuları işlenmektedir.
- Olaylar halka hitap eder. Halkın anlayacağı sade bir dil ile okura sunulur.
- Hikayeler ortaya çıktıkları dönemin sosyal, siyasal ve kültürel özelliklerini yansıtır.
- Halk hikayeleri sözlü gelenek ürünleridir. Anonim olarak yazılmış olup ağızdan ağıza aktarılır.
- Halk hikayelerinin içinde masal, efsane, fıkra, dua, beddua, deyim - atasözü, bilmece vb. örneklerine rastlanabilmektedir.
- Halk hikayeleri genellikle mutlu bir son ile biter.
Halk hikayelerinin Türk edebiyatında 16. yüzyılda yaygınlaştığı görülmektedir. Türk edebiyatında destan türünden halk hikayelerine geçiş eseri ‘’ Dede Korkut Hikayeleri’’ dir. Dede Korkut, Oğuz boyundan, yarı efsanevi bir bilge ve kendi adını taşıyan destansı hikâyelerin anlatıcısıdır. Hakkındaki bilgiler büyük ölçüde rivayetlere ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde yer alan ifadelere dayanmaktadır. Hikâyelerinde Oğuzların geleneklerini, yaşantılarını ve çeşitli olaylar karşısındaki tutumunu anlatan Dede Korkut, hikayelerinde iyiliği, doğruluğu ve erdemli olmayı öğütlemiştir.
Türk edebiyatının önemli halk hikayesi örnekleri aşağıda listelenmiştir.
- Emrah ile Selvihan
Yaş Aralığına Uygun Hikayeler Nasıl Seçilmelidir?
Hikaye, her yaştan insan için önemlidir. Ancak çocuk için vazgeçilmez bir olgudur. Çocuğun öykü yoluyla eğitimini sağlamak, onlara istenilen davranışları kazandırmak en kestirme yoludur. Günümüzde hikaye, bir hayat tarzı hâline gelmediği veya aileler öykünün önemini yeterince fark edemediği için, çocukların gelişiminde karşılaşılan olumsuzluklarda hikayenin yapıcı gücü ve rolü anlaşılamamaktadır. Çocuklar için yaş gruplarına göre hikayeler aşağıda listelenmiştir:
1. Okul Öncesi Hikayeler (3-6 yaş) :
Okul öncesi yaş grubuna dahil çocukların en önemli özelliği bir hikaye metnini, okunmasının yanında, kendilerinin de hikayede anlatılan olayı yaşamak istemeleridir. Hikayelerde anlatılan olay, çocukların yalnızca duygularına hitap etmemeli, onların gözlediği ve yaşadığı olaylardan seçilmelidir.
Okul öncesi yaş grubu için yazılan hikaye metninde kullanılacak görsel malzemeler özenle seçilmelidir. Bu tasarımlar, resim, çizim ve fotoğraflar abartıdan uzak ve doğal bir yapıya sahip olmalıdır. Okul öncesi yaş grubu için önemli olan çocuğun kendi hayal dünyasını da kullanması ve olayın içerisinde kendisini hissetmesidir. Çocuklara hikayeleri sevdirmek, onları anlatılan olayın içine çekmek için, aşırılıklardan uzak durulmalıdır. Çünkü, bu yaş grubu çocuklarında her zaman bir denge arayışı hakimdir.
İlköğretim Birinci Devresi (6-9 yaş) :
İlköğretim birinci devresi yaş grubu eğilimleri içten dışa doğru çevreleriyle daha uyumlu bir ilişki kurma arzusu içinde oldukları görülür. Paylaşımcı ve paylaştırıcı özellikleri ön plana çıkmaya başlar. Etrafında olup bitenleri, nedenleriyle öğrenmek ve kendince bir sonuca ulaşma arzusu içinde olan çocuk, sadece gözlemci değil, aynı zamanda katılımcıdır. Bu sebeple bu yaş grubu çocuklar için yazılan hikayelerin metinlerinde bu özellikler dikkate alınmalıdır. Yazılan hikayelerin çocukların yaş seviyesine uygun olmakla birlikte, kurgusu sağlam olmalı, gereğinden fazla abartılardan ve çocuksu anlatımlardan uzak durulmalıdır.
İlk Gençlik Devresi (10-14 yaş) :
İlk gençlik devresi yaş grubundaki çocuklar büyüklere yönelik hikaye metinleri ile çocuk hikayeleri arasında köprüdürler. Diğer yaş grubuna bağlı çocuklarda hikayeler genellikle hayal ürünü iken, bu yaş grubuna yönelik hikayeler daha gerçekçidir. Çocukların genel psikolojik özellikleri de dikkate alındığında, değişken bir ruh yapısına sahip oldukları için kimi zaman olgun kimi zaman çocuksu davranışlara sahip olabilirler. Bu yaş grubundaki tutarsızlıkların sık görülmesi, onlara yönelik yapılan her türlü eğitim faaliyetlerinin özenli olmasını gerekli kılmaktadır. Çocuklar kendi yaptıkları işlerin beğenilmesini isterler. Okudukları öykülerin büyükler tarafından beğenilerek okunmasından mutluluk duyarlar.
Hikayelerin Çocuklar için Etkisi Nedir?
Hikayelerin çocuklar için faydaları aşağıda listelenmiştir.
- Hikaye kitapları çocukların okuldaki akademik başarılarına katkı sağlar.
- Hikaye kitapları çocukları iyi bir dinleyici yapar.
- Hikaye kitapları çocukların sözel becerilerini geliştirir.
- Hikaye kitapları çocuklara çeşitli erdemler aşılar.
- Hikaye kitapları çocukların hayal dünyasını geliştirir.
- Hikaye kitapları çocukların hafızasını geliştirir.
Arkadaşlık, İyilik, Dürüstlük Gibi Özelliklere Sahip Hikayeler ve Katkıları Nedir?
Çocukların doğduğu günden itibaren gördüğü, duyduğu, deneyimlediği her şey onlara hızlı bir öğrenme zenginliği sağlar. Tecrübe ettikçe hayatı anlamlandırmaya başlarlar. Neyin doğru neyin yanlış olduğuna ilk olarak anne-babadan aile içinde tepkilerle karar verir. Anne-babalar ise çocukların gelişimine etkili kaynaklardan yardım alırlar. Bu kaynaklar çocuk hikayeleri, masallar, oyuncaklar, çizgi filmler ve romanlar olabilir. Çocukların gelişimine katkı sağlayan hikaye kitaplarına örnekler aşağıda verilmiştir.
Üç Kedi Bir Dilek (YKY) : Arkadaşlık, dostluk / 3+ yaş
İyi Yürekli Dev Memo (İş Bankası) : Fedakarlık / 5+ yaş
İyilik ( İş Bankası) : Nazik olmak, iyilik / 3+ yaş
Yağmurdan Korkan Şemsiye (Nesin) : Cesaret, korku / 5+ yaş
Tombik Ayı Serisi (Pearson) : Sevgi, paylaşım / 2+ yaş
Karganın Eskici Dükkanı (Kırmızı Kedi Çocuk) : Tutumlu olmak 4+ yaş
İncir Uçtu (Kırmızı Kedi Çocuk) : Özgüven kazanmak / 5+
En İyi Hikaye Kitapları ve Yazarları
En iyi hikaye kitapları ve yazarları aşağıda listelenmiştir.
Kral Şakir 9 Muhtişim Dedektifler – Varol Yaşaroğlu
Köpük ile Pıtır - David Bedford
Sevginin Gücü - Caroline Richards
Kaybolan Eldiven - Sharon Harmer
Ayı Kim Çaldı - Helen Stratton Would
Küçük Meşe Palamudu - Melanie Joyce
Utangaç Ayı Monti – Duncan Beedie
Hortumuma Çörek Kaçtı! - Helen Stratton Would
Babamın Battaniyesi - Sara Şahinkanat
Mor Bir Fil Gördük Sanki – Varol Yaşaroğlu
Her Şeye Hayır Diyen Aslan – Christine Beigel
Hikaye ile Masal Arasındaki Fark Nedir?
- Hikayelerde tekerlemeler ve kalıplaşmış ifadeler kullanılırken, masallarda bu unsurlara yer verilmez.
- Masallar nesir, halk hikayeleri manzum - nesir karışıktır.
- Masal olağanüstü olaylar ve kişiler üstüne kurulur, hikayeler genellikle olayları ve kişileri hayattan alır.
- Masallarda aşk, ölüm, hasret, yoksunluk ya da haksızlık temaları bulunmaz. Hikayelerde bu konulardan yararlanılır.
- Masalda milli ve dini motifler bulunmaz, hikayelerde ise kısmen yer alır.
- Masal kişileri her çağda ve her yerde yaşayabilir. Hikayedeki kişiler ise sosyal durumları ve kimlikleri ile az çok bilinir.
- Hikayeler masallara göre daha gerçekçi mekanlarda geçer. Masallar tamamen hayal ürünü konumlarda bulunabilir.
- Hikayelerde zaman kavramı tahmin edilebilir bir unsurdur.
- Masalda hızlı ve kısa bir anlatım tekniği vardır. Masalın kurmaca olduğu başından söylenir. Hikayeler gerçekliğe daha yakındır.
Hikaye ile Roman Arasındaki Farklar Nedir?
- Hikâye kısa ve orta uzunlukta bir yazı türüdür. Roman ise uzundur.
- Hikâyede kişi sayısı azdır. Romanda kişi sayısı fazladır.
- Hikâye olayların sebebini araştırmaz. Roman ise ele aldığı konuyu, bir mesele haline getirir.
- Hikâye tek konu üzerine kurulur. Roman tek bir konuyu bölerek, başka kişilere bağ kurarak geniştirir.
- Hikâye tek boyutludur, roman ise çok boyutludur.
