Masal Nedir? Masalın Özellikleri Nelerdir?
Masal, tamamıyla hayal ürünü olan, olağanüstü olaylara ve doğaüstü varlıklara yer veren anlatı türüdür. Masal, sözlü anonim halk edebiyatı ürünüdür. Anlatılan olaylar tamamen gerçek dışı olmakla birlikte yer ve zaman ögesi daima belirsizdir. Sözlü edebiyat geleneğine bağlı olan masal türü, anlatıldığından uzun bir süre sonra yazıya aktarılmıştır.
Pertev Naili Boratav’a göre masal, düzyazı biçiminde söylenmiş, dinlik ve büyüklük inanışlarından ve törelinden bağımsız, tümüyle hayal ürünü, anlattıklarına inandırma savı olmayan kısa bir anlatı türüdür.
Türkçe sözlükte masal, “ Genellikle halkın yarattığı, hayale dayanan, sözlü gelenekte yaşayan, çoğunlukla insanlar, hayvanlar ile cadı, cin, dev, peri vb. varlıkların başından geçen olağanüstü olayları anlatan edebi tür.” ( TDK 2021) olarak tanımlanır.
Masalın başlıca özellikleri, sözlü olarak nesilden nesle intikal etmesidir. Masalların anlatılmaya başlanması insanlık tarihi ile yaşıttır. Masallarda olağanüstü nitelikler taşıyan kahramanların başından geçen olağanüstü olaylar anlatılır. Masallar doğdukları toplumun, başarısızlık, korku, ahlak anlayışı gibi ortak duygularını yansıtır. Masallarda milletlerin yaşayışı, alışkanlık biçimleri, düşünce yapılarına rastlanılmaktadır. Bu yazı türünde, olağanüstü güçlerin yardımıyla kötülük – iyilik, beceriklilik – yılmazlık, cesurluk – korkaklık gibi konularda sorunlar aşılır ve bu sorunlardan ders alma nitelikleri taşır. Masallarda yer yer gerçeğe uygunluk bulunur. Kahramanlar kral, padişah, pir gibi masal karakterleri olabilmektedir. Masalların planı, klasik olay örgüsü ( giriş, gelişme, sonuç ) ile yapılır. Genellikle tekerleme ile olay anlatılmaya başlanır.
Masal Nedir?
Masal, olağanüstü kişilerin ve olağanüstü olayların bulunduğu “ bir varmış bir yokmuş” gibi tekerlemeler ile başlayan, belli bir uzunluğu olan, olayın sonunda belirli sözlerle biten zaman ve mekan kavramlarına bağımlı olmayan bir sözlü anlatım türüdür.
Masalların ortaya çıkışı konusunda birçok varsayım ileri sürülmektedir. Selçuk Kantarcıoğlu, masalların çıkışını şöyle değerlendirmiştir: “ Masallar çok eski maziye sahiptirler. İlk insan topluluklarında meydana geldikleri düşünülür. Her zaman her yerde halkla birlikte varlıklarını sürdürürler, insanlığın tabiat ve hayat karşısındaki ortak duygu ve düşüncelerini işlerler.” Der. Masal derlemeleri, 19. yüzyıldan itibaren başladığı görülmektedir. Dolayısıyla masallar uzun bir süre sözlü gelenek ile sürdürülmüştür. Ancak Arap edebiyatının önemli bir masalı olan Binbir Gece Masalları, Hint Hayvan Masalları, Ezop Masalları, Kelile ve Dimne gibi masallar erken dönemde yazıya aktarılmıştır. Bu durumda eserlerin çocukların yanında yetişkinlere de öğretici ve öğüt verici özelliklere sahip olmasında önemi rol oynamıştır.
Masalın Özellikleri Nedir?
Masalların özellikleri aşağıda liste halinde verilmiştir.
- Masallar toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları ile ilgili bilgiler verirler.
- Masal kitapları konuları ve temaları bakımından kendi içinde gruplara ayrılırlar. Batı Avrupa masalları üç gruba ayrılarak incelenmektedir: Hayvan masalları, asıl masallar, fıkralardır.
- Masallarda anlatım dili kısa ve sadedir.
- Masal kitaplarında yer ve zaman unsurları genellikle belirsizdir.
- Masallardaki kişiler her türden seçilebilir. Dev, cin, cüce, peri, prenses vs. olabilmektedir.
- Masallar düzyazı şeklinde yazılır. Ancak nazım – nesir karışık olan masal örnekleri de bulunmaktadır.
- Masal kitaplarında genellikle zıt kavramlardan bahsedilir. İyilik – kötülük, alçakgönüllülük – kibir, çalışkanlık – tembellik gibi zıt durumlar bulunmaktadır. Bu zıtlıklar, genellikle karakterlerin mücadelelerini anlatmaktadır.
- Masal türündeki yazılı anlatımlarda genellikle geniş zaman ve –miş’li geçmiş zaman ekleri kullanılmaktadır.
- Masalların çoğu tekerleme veya döşeme denilen ifadeler ile başlamaktadır.
- Masal kitapları öğretici, ders verici özellik taşır.
- Günümüz masalları anonim yazılmamaktadır. Belirli bir kişi, masalları kurguladığı olay örgüsü ile kaleme alır.
- Soru – cevap, betimlemeler, tekrar gibi metinde kullanılan yöntemler, anlatımı şekillendirip güçlendiren unsurlardır.
- Türk masalları ile ilgili ilk derleme yapan yazar, araştırmacı Ziya Gökalp’tir.
Masalın Unsurları Nelerdir?
Masalların unsurları kısaca aşağıda liste halinde verilmiştir.
- Olay: Masallarda gerçek ya da olağanüstü durumlar belirli bir olay üzerine kuruludur.
- Kişi: Masallarda olaylar kahramanlar üzerinden anlatılmaktadır. Bu kahramanlar masal kitaplarında peri, cadı, cin, dev, kral, prenses, cüce, hayvanlar gibi kişilikler olabilmektedir.
- Yer: Masal kitaplarının en önemli özelliklerinden olan yer unsurunun belirsiz olmasıdır. Masallarda olayların geçtiği yerde “ memleketin birinde” , “ bulutların üstünde” gibi yazarın hayalinde tasarlanan yerleri içermektedir.
- Zaman: Masal kitaplarında zaman unsuru bulunmaz. Olaylar –miş’li geçmiş zaman kipi ile anlatıldığından masallarda belirsizlik bulunur.
- Çatışma: Çatışma unsuru, olayda karşıt duygu, düşünce ve isteklerin bir arada sergilenmesi durumudur.
Masalın Türleri Nedir?
Masal türleri aşağıda listelenmiştir.
- Hayvan Masalları: Hayvan masallarında, insana ait özellikler hayvanlara aktarılır. Bu durum, okurlara ders vermek, örnek olmak amacıyla kaleme alınır. Bu tür, asıl masallarda daha kısa olmakla birlikte tekerlemeler bulunmaz.
- Olağanüstü Masallar: Olağanüstü masallarda peri, cin, dev gibi tabiatüstü varlıklara rastlanmıştır. Bu türde karşılaşılan olaylar da kişiler gibi olağanüstüdür.
- Gerçekçi Masallar: Kişiler, hayvanlar, şehzadeler, padişahlar, sultanlar, kadılar, hocalar, yoksul ve zengin aileler bu türün asıl kahramanlarıdır.
- Güldürücü Masallar: Güldürücü masallar, okuyan ve dinleyeni eğlendirmeyi amaçlayan masallardır.
- Zincirlemeli Masallar
Masalın Anlatım Tarzı Nasıldır?
Masallar orijinal bir anlatım tarzına sahiptir. Dili kullanma becerisi, canlandırma yeteneği okuyucuyu etkileme özelliği taşır. Masallarda gerçeğe uzak olmayan bir anlatım vardır. Anlatımda geniş zaman ve öğrenilen geçmiş zaman kipi kullanılır. Masal anlatıcıları, sözlü geleneğin taşıyıcılarıdır ve masalları, kendi üsluplarıyla da zenginleştirirler. Masal anlatan kişi, konuşma dilinin bütün rahatlığını ve renkliliğini kullanarak anlatımı daha ilginç bir hale getirir. Aynı zamanda birbiriyle kafiyeli kelimeler, şiirsel anlatımlar kullanılmaktadır. Anlatıcı, okurun dikkatini metne çekmek için tekerlemelerden yaralanır. Masalın gövde bölümünde, masalı oluşturan ana olay ve bu olayla ilgili ayrıntılar verilir. Bu ayrıntılar, genellikle “ adamın biri, günün birinde, evvel zaman içinde” gibi söz açıcı başlangıçlar ile yapılmaktadır.
Masal Hangi Zamanlarda Kullanılır?
Masallar, geçmiş zaman kipi (-miş) ve geniş zaman kipi ile (-r, -ar) anlatılmaktadır.
Masal Nasıl Başlamalıdır?
Masalların serim (döşeme) bölümü başında yer almaktadır. Okuyucunun ya da dinleyicinin masala çağırıldığı bölümdür. Genellikle bu bölüm tekerleme ile başlanmalıdır. Tekerlemeler, okurun dikkatini metne çekmekte fayda sağlamaktadır. Tekerlemenin uzunluğu, bir ortamın masal anlatımına uygun hale gelişine göre olabileceği gibi anlatıcının ustalığına da bağlıdır. Çocuk masal kitaplarında yer verilecek masalların tekerleme bölümlerinin olabildiği kadar uzun tutulmalıdır. Ayrıca çocukların bu tekerlemelerin ezberlemelerinin sağlanması dil becerilerinin geliştirilmesinde etkilidir.
Yaş Aralığına Uygun Masallar Nasıl Seçilmelidir?
Masallar, çocukların ana dilini öğrenmesini ve dili kullanmasını zenginleştirir. Aynı zamanda bir eğitim aracı olarak kullanılmaktadır. Küçük yaşlardan itibaren anlatılan masallar, çocuklarda okuma isteğini arttırmaktadır.
Masal seçiminde çocukların yaşadıkları çevreye uygun olan eserlerin seçimine dikkat edilmelidir. Yaş seviyesine uygunluk ilkesi ön plana çıkarılmalıdır. Çocukların yaş aralığına uygun masal seçenekleri aşağıda listelenmiştir.
- 1 – 3 Yaş Dönemi Çocuklar: 1 ve 3 yaş arasındaki çocuklar dokunarak, dinleyerek öğrenmeye yatkındırlar. Bu sebeple çocuklara bu yaş aralıklarında konuşmalarının düzgün olması için masal kitapları okunmalıdır. Masal kitapları, hayvanlarla, yiyeceklerle ve araç gereçlerle ilgili içerikte seçilmelidir.
- 3 – 6 Yaş Dönemi Çocuklar: 3 ve 6 yaş arasındaki çocuklara masal ve hikayeler sık sık okutulmalıdır. Bu yaş grubundaki çocukların tekrar içeren kelime grupları dikkatini çekmektedir. Örneğin çocuklar, hoşlarına giden bir masal türünü üst üste okunmasını isterler.
- 7 - 9 Yaş Dönemi Çocuklar: 7 ve 9 yaş arasındaki çocuklar çocuk kahramanlarını konu alan masal kitaplarını okumak ve dinlemek isterler. Daha az resimli, çok yazılı kitaplar seçilmelidir.
Enver Naci Gökşen, Dünya Eğitim Örgütünün gerçekleştirdiği soruşturma sonuçlarına dayanarak içerik özelliklerini belirlemeye çalışmıştır. Masalların içeriklerinde bulunması gereken özellikler aşağıda listelenmiştir.
- İyi bir masal, güzel bir heykel veya tablo gibi, çocukları büyüleme, her türlü güzellik duygusunu geliştirme amacı gütmelidir.
- Masal, çocukları neşelendirmeli, onların ruhlarını beslemelidir. İyilik ve yiğitlik duygularını aşılamalıdır.
- Masal okutur veya anlatırken dinleyiciye, yer ve zamana uygun bir seçme yapmalıdır.
- Bozulmuş, özünü kaybetmiş, sahteleştirilmiş masallardan kaçınılmalıdır. Çocuğun hayal gücünü, hareket eğilimlerini, heyecanlarını kötüye kullanan ejderha, hortlak, şeytan masallarından eğitsel bir sonuç beklenmemelidir.
- Masal konularının çocuklarla yanlış anlaşılacak yolda olmamasına dikkat edilmelidir. Kadını küçümseyen, toplumun inançlarına aykırı, uyuşukluk düşüncelerine dayanan masallar verilmemelidir. (Gökşen 1985: 64-65)
Masalların Çocuklar Üzerindeki Etkisi Nedir?
Masalların çocuklar üzerinde birçok etkisi bulunmaktadır. Masallarda dinleyicilerde öncelikle dil gelişimini geliştirmektedir. Bu etkiler başlıklar altında aşağıda listelenmiştir.
- Masallar, dinleme becerisinde büyük önem taşımaktadır. Çocuklar dikkat ile çeşitli sorularla masal dinlemeye katılırlar.
- Masallar, anlatma becerisini geliştirmektedir. Dinlenen masalları başkasına anlatan çocuk, her masalda sade ve kolaylıkla anlaşılır bir dil kullanmaya alışkanlık kazanacaktır.
- Çocuklar masalları dinleme sırasında gördüğü anlatım düzenini takip edeceği için bir kurgu, olay ya da düşünceyi belli bir düzenleme becerisi kazanmaktadırlar.
- Masallarda çocukların düzeyine uygun kelime ve ifade kalıplarının yanında yeni kelime ve ifade kalıpları bulunmaktadır. Çocuklar masalları dinlerken, okurken veya yazı ile anlatırken kelime hazinesini geliştirirler.
Hayvan masallarının çocukların üzerindeki etkileri aşağıda listelenmiştir.
- Masallarda hayvan kahramanları, çocuklara soyut kavramların öğretilmesinde hayvanlar üzerinden anlatıldığında anlatının ilgi çekici olması, verilmek istenilen mesajı aktarmada fayda sağlamaktadır.
- Hayvan masalları dinleyiciye çeşitli erdemlilikleri aktarmada yardımcı olur. Hayvan masalları kaleme alınırken akıllı olma, hatalardan ders alma, bencillik etmemek, kötülük edenlerin mutlaka cezasını bulacağı, huylunun huyundan vazgeçmeyeceği, yardım etmenin güzellikleri, çalışmanın kazandırdıkları gibi davranış tutumları anlatılmaktadır.
En İyi Masal Kitapları ve Yazarları
En sevilen masal kitapları ve yazarları aşağıda listelenmiştir.
Masal ile Hikaye Arasındaki Farklar Nedir?
Hikaye ve masal türü arasındaki farklar aşağıda listelenmiştir.
- Hikayeler, olayları ve karakterleri seçerken gerçek hayattan alır, masallar ise olağanüstü olaylar ve kişiler üzerine kurulmuştur.
- Masallarda aşk, ölüm, hasret, yoksunluk ya da haksızlık temaları işlenmez. Masallarda temalar aile sevgisi, çocukların karşılaşabileceği birtakım zorluklar, kötülüklerin, kötülerin yaptığı yanına kâr kalmayacağı, iyilik, yardımseverlik gibi temalar işlenir.
- Masallarda milli ve dini motifler yoktur. Ancak halk hikayelerinde milli ve dini motifler, töre ve adetler, halk karakterleri bulunmaktadır.
- Masallarda mekan unsuru ön planda değildir. Halk hikayelerindeki kişilerde mekan unsuru hayali değildir.
- Masalların içinde tekerlemeler ve yoğun ifade kalıpları bulunmaktadır. Hikayelerde bu unsurlara yer verilmemiştir.
Masal ile Fabl Arasındaki Farklar Nedir?
Masal ile fabl arasındaki farklar aşağıda listelenmiştir.
- Masallarda insan tipinde karakterler rol alırken fabl kitaplarında hayvanlar ve bitkiler vardır.
- Fabl kitapları okuyucuya öğretici mesaj verme kaygısı güder. Fabl sonunda hayat dersleri verilir. Masal kitapları ise mesaj vermeyi hedeflemez.
- Fabllar şiir biçiminde yazılabilmektedir. Ancak masallar düzyazı şeklinde yazılmaktadır.