Zemahşerî’nin Makâmeleri Bu¨yu¨klere Nasihat

Zemahşerî’nin Makâmât adlı bu eseri, yine kendisinin kaleme aldığı, nasihatler ve veciz sözler içeren Nevâbigu’l-Kelim ve Atvâku’z-Zeheb adlı eserlerinde olduğu gibi tamamen ahlâki değerler u¨zerine kurulmuş, edebî sanatların yoğun biçimde kullanıldığı, özellikle bedî’ sanatı ve onun alt konusu konumundaki seci’ ile yazılmış kısa ve özlu¨ cu¨mlelerden oluşmaktadır. Zemahşerî’nin eserinde toplam 50 makâme bulunmaktadır. Bu sayıda karar kılması, Zemahşeri’nin, kendisinden önce makâme yazan ve bu alanda duayen kabul edilen Hemedâni ve Harîrî`yi taklit ettiğini göstermektedir. Ancak Zemahşerî’nin makameleri içerdiği edebî sanatlar ve makâme sayısı dışında bu iki alimin makâmelerine benzememektedir. Zemahşeri`nin makâmeleri çoğunlukla kısadır. Su¨leymaniye Ku¨tu¨phanesindeki nu¨sha esas alındığında en kısa makâme yaklaşık bir sayfa olan takva ve itibar makâmeleri, en uzun makâme ise on sayfadan fazla olan eyyâmu’l-arab makâmesidir. Zemahşerî’nin makâmelerinde muhatap yine kendisidir. Nasihatlerini, ikazlarını kendisine yapmakta, bazan da kendini kınayıp ve azarlamaktadır. Kendini ve diğer muhataplarını Allah rızası için ameller yapmaya, du¨nyanın zevk ve safasından uzak durmaya teşvik etmektedir. Başkalarından, özellikle de devlet ricalinden hediye, bahşiş talep etmenin kötu¨lu¨ğu¨nden bahisle, bunun dalkavukluk ve kula kulluk olduğunu ifade etmekte ve bunu zillet olarak görmektedir. İlim erbâbının takva sahibi olmadıkları su¨rece bilgilerinin onları kurtaramayacağını, ihlas, samimiyet, doğruluk ve du¨ru¨stlu¨ğu¨n hem du¨nya hem de ahireti kazanmak için esas olduğunun altını çizmektedir. Zemahşerî bu eserinde, tu¨m edebî birikim ve ustalığını ortya koymakta, Arap Tarihi, Arap Edebiyatı, Arapların gelenek ve görenekleri, atasözleri, sosyal ve ku¨ltu¨rel değerleri, savaşları, sevinçleri ve hu¨zu¨nleri, şiirleri ve nesirleri, giyinmelerinden yemeklerine kadar hayat tarzları ve inanışları hakkında çok önemli bilgiler sunmaktadır. Bunu yaparkende edebî dehası ile Arapların diline ve belagatine olan hakimiyetini gözler önu¨ne sermektedir. Dolayısıyla bu nadide eser Arap Dili ve Tarihi açısından da adeta ansiklopedik bir değere haizdir.