Türklerin Adetleri Üzerine

Mohaç Meydan Muharebesi’nde Türklere esir düştükten dokuz yıl sonra firar eden ve Avrupa’ya dönen Bartholomaeus Georgieviz’in Türklere dair çeşitli risalelerini biraraya getirdiği De Turcarum Moribus Epitome adlı derlemesi, Batı dünyasında Türklere dair yazılmış eserler arasında farklı bir yere sahiptir. Zira bu eser, muadilleri gibi Türk kültürü, Türklerin günlük yaşamı, müesseseleri, dini ve ordusu üzerine bilgiler verirken, ilaveten Türk dilinin kullanımına dair karineler de sunuyor. Bartholomaeus duyduğu Türkçe sözcükleri Latin alfabesi ile transkripte etmeye çalışmış, bu sözcüklerin Latince karşılıklarını aktarmaya gayret etmiş, hattâ Türkçe diyaloglar kaleme almıştır. Gerçi esir hayatının zorluklarını çekmiş, Hıristiyan dünyasını Türklere karşı harekete geçirme gayretinde olduğunu da açıkça ifade eden yazarın Türklere dair verdiği bilgilerin sahihliği ve özgünlüğü tartışma konusudur. Bu tür bir eserde gerçeklerin yanında abartıların, iftiraların ve propagandayı destekleyecek gerçek dışı unsurların yer alması elbette beklenebilecek bir durumdur. Gelgelelim tüm bunlar hesaba katıldığında dahi eserin Türkçeye dair önemi ortadadır.

“(Türkler) ihtiyaç sahibi vahşi hayvanata da insanlar gibi yardımda bulunmanın Tanrı aşkına olduğu sürece Tanrı katında makbul olduğunu söylerler. Çok kişi gördüm ki küçük kuşları azat ettiler, zavallı kuşların parasını ödeyip uçurulmasını salık verdiler, kimileri nehirdeki balıklara Tanrı aşkına ekmek attı. Bunları yaparken de ihtiyaç sahiplerine karşı gösterdikleri bu takvalı davranıştan dolayı Tanrı’dan büyük mükâfat alacaklarını söylüyorlardı.”