Türk Romanında Kokunun Sessiz Tanıklığı

Ferda ZAMBAK, edebî metinlerde çoğu zaman arka planda kalan bir duyu olan kokunun izini sürerek Türk romanlarını yeniden okumaya davet ediyor. Bilinçten daha hızlı işleyen ve geçmişe daha kalıcı bir gerçeklik kazandıran koku duyusu, modernizm tarafından küçümsenmiş ve çoğu zaman ihmal edilmiştir. Oysa kokular, görsel algının ürettiği yanılsamaların aksine hakikatin en gizli yüzünü açığa çıkararak hem bireysel hem de toplumsal hafızayı kurar ve kimi zaman da bu hafızayı yerinden ederek kişiyi sonsuz bir beklenti ufkuna, düşsel bir zamansızlığa taşır. Kişinin kendisini ve çevresini duyumsama çabasına eşlik eden kokular, bunu her zaman iyimser ya da nostaljik bir tavırla değil kimi zaman kırılgan, kötümser hatta ölümcül bir yerden yapabilme gücüne sahiptir.

Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’ndan Yeşil Peri Gecesi’ne, Aylak Adam’dan Huzur’a uzanan geniş bir yelpazede pek çok romana yer veren bu çalışma, kokuları yalnızca duyusal bir uyarım olarak değil zamanın senkronik akışını kesintiye uğratarak onu yeniden alımlamayı mümkün kılan, bireysel ve toplumsal aidiyetleri biçimlendiren, sınıfsal farklılıkları görünür kılan ve beden, benlik, mekân gibi unsurları tartışmaya açan çok yönlü işlevleri üzerinden ele almaktadır. Ayrıca koku edebiyatta gizlenen, bastırılan, özlenen ya da unutulmaya çalışılanı açığa çıkaran bir sezgi alanı olarak da değerlendirilerek kokuların edebî temsiliyeti, ontolojik bir yüzleşme alanı olarak analiz edilmektedir.