Mu`arız Haberler

Bu çalışma, gerektirdikleri şer?î hu¨ku¨mler açısından birbirleriyle tezat teşkil eden rivâyet gruplarına yönelik Hanefî yaklaşımını konu edinir. İlgili doğrultuda söz konusu haberlerdeki te?âruzun giderilmesi amacıyla geliştirilmiş olan nesih, tercih, te?vîl ve tesâkut yöntemlerinin Hanefîler tarafından uygulanışını araştırmakta, incelemekte ve değerlendirmektedir. Gerçekleştirilen bu faaliyetler aracılığıyla geniş kapsamlı ve özel odaklı olmak u¨zere iki farklı tu¨rde hedef gözetilmektedir.
Geniş kapsamlı amaç, usûl eserleri kapsamında Hanefî âlimlerin, te?âruz eden rivâyet malzemesini “amel edilebilir” kılma eğiliminde olup olmadıklarını tespit etmektir. Özel odaklı amaçlar, usûl eserleri kapsamında Hanefî âlimlerin bahsi geçen yöntemlerden öncelikli olarak hangisine başvurduğu, Ebû Hanîfe’nin hadis tenkidine ilişkin gu¨nu¨mu¨ze ulaşmış açıklamalarının sonraki dönem âlimlerin mu?âraza yaklaşımlarına etkisinin olup olmadığı, Hanefî usûl ve furû? eserlerindeki mu?ârız haberlere ilişkin yaklaşımların birbirleriyle ne derece örtu¨ştu¨ğu¨ hususunu ortaya koymak şeklinde özetlenebilir. Geniş kapsamlı ve özel odaklı hedeflerin klasik dönem Hanefî usûl ve furû? eserleri kapsamında ele alındığı bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doku¨man incelemesi ve içerik analizi teknikleri kullanılmaktadır. Araştırma sonucunda usûl eserleri u¨zerinden yapılan araştırmalar, mu?âraza durumunda Hanefî âlimlerin genel itibarıyla her iki rivâyet grubunu da “amel edilebilir” kılma eğiliminde olmadıklarını göstermiştir. Tezatlığı giderme yöntemleri arasında Hanefî âlimlerin öncelikli
olarak neshe başvurduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Söz konusu yöntemlerin uygulanma sıklığı konusunda yine Hanefî âlimler tarafından sıklıkla neshin gu¨ndeme getirildiğini söylemek mu¨mku¨ndu¨r. Ebû Hanîfe’nin hadis tenkidine dair açıklamalarının sonraki dönem âlimler u¨zerinde önemli oranda etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Araştırma kapsamındaki furû? eserleri u¨zerinden yapılan incelemelere göre ise bahse konu rivâyet gruplarının usûlde olduğundan çok daha farklı biçimlerde yorumlandığı ve değerlendirildiği göru¨lmu¨ştu¨r. İhtilaflı rivâyet grupları usûlde daha ilkesel biçimde çözu¨mlenirken furû? eserlerinde bu konuda daha esnek ve te?vîle daha yakın biçimde hareket edildiği göru¨lmu¨ştu¨r.