Memlükler Dönemi Hadis Tartışmaları

İslâmî ilimlerin gelişimi ve tarihî seyri açısından önem arzeden bazı dönemler vardır. Örneğin tedvin ve tasnif dönemi olarak kabul edilen hicrî II. ve III. asırlar, hadis ilmi açısından böyledir. Memlükler devletinin hüküm sürdüğü VII. asrın ilk yarısından X. asra kadar olan zaman dilimi de İslâmî ilimlerin geneli, özellikle de hadis ilmi açısından oldukça önemli ve araştırılması gereken bir dönemdir. Zira Mizzî (ö. 742/1341), Zehebî (ö. 748/1348) ve İbn Hacer’in (ö. 852/1449) de aralarında bulunduğu hadis tarihinin meşhur isimleri bu dönemde yaşamış, hadis ilminin usûl, şerh ve ricâl alanındaki muteber kaynaklarından birçoğu bu dönemde telif edilmiştir. Memlükler döneminin hadis ilmi açısından dikkat çeken bir diğer özelliği ise hadis meselelerine dair dönemin ileri gelen muhaddisleri arasında yaşanan tartışmalardır. Daha çok VII. ve VIII. asırlarda yaşanan bu tartışmalar, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) Ulûmü’l-hadîs’i (Mukaddime) üzerine kaleme alınan ihtisar, nüket ve şerh türü eserlerde kendini göstermektedir. Tartışmaların muhteva ve mahiyeti, hadis ilimlerinin tarihî seyrine vakıf olabilmek için önem arz etmektedir. Bu çalışma bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte Memlükler döneminin siyasî, ictimâi, dîni ve ilmî durumuna dair bilgiler verildikten sonra çeşitli yönleri ve hadis ilmine katkıları açısından Bedreddin ez-Zerkeşî (ö. 794/1392) tanıtılmıştır. Memlük hadis uleması arasında gerçekleşen hadis ıstılahlarına dair tartışmalar birinci bölümde, bazı hadis meselelerine dair tartışmalar ikinci bölümde tetkik edilmiştir. Tartışmalar, İbnü’s-Salâh merkezde olmak üzere Zerkeşî öncesi ve sonrası şeklinde kronolojik olarak tahlil edilmiştir. Bununla birlikte, İbnü’s-Salâh’ın Ulûmü’l- hadîs’i üzerine yazmış olduğu en-Nüket adlı eseri ile hem usulcü hem de hadisçi kimliğinin sağladığı ilmî yetkinlikle ortaya koyduğu farklı yaklaşımlar ve çıkarımlarla dikkat çeken Zerkeşî’ye ve onun görüşlerine ayrı bir yer verilmiştir. Tartışmalar incelenirken mezkûr âlimlerin hadis usulüne dair eserleri mukayese edilmiş, Zerkeşî’nin hadis meselelerine dair çıkarım ve yaklaşımlarına ve bunların kendinden sonraki döneme etkilerine ayrıca dikkat çekilmiştir. Böylece hadis meselelerine farklı açılardan yaklaşılmasının önemine işaret edilmiştir