Kadim Mushaflarda Zabt Geleneği

Arap dilinin temelinde yirmi sekiz ses bulunmasına rağmen, Kur’an’ın nazil olduğu dönemdeki elifbasında bazı seslerin aynı işaretle gösterilmesi ve harflerin hangi sesle okunacağını belirten işaretlerin eksikliği, mushaf üzerinden Kur’an’ın hatasız okunmasını zorlaştırmıştır. Anılan zorluğun giderilmesi amacıyla çeşitli çözüm arayışları ortaya çıkmış ve bu arayışlar, nüzul sonrası dönemde mushaf kitabetinde okumayı zapturapt altına alan gelişmelerin temel motivasyonu olmuştur. Bu doğrultuda, hicri birinci asrın ikinci yarısından itibaren, kitabeti tamamlayıcı nitelikte çeşitli alamet ve işaretler geliştirilmiş; “zabt” üst kavramıyla ifade edilen bu işaretler, mushaflarda muhtelif düzeylerde uygulanmıştır. Sonraki yüzyıllarda, erken dönem mushaflarındaki zabt işaretlerinin kullanımına dair literatürde teorik bir çerçeve oluşturulmuşsa da, bu bilgiler sınırlı ve yetersizdir. Bu durum, farklı dönemlere ve coğrafyalara ait Kur’an yazmalarını, zabt geleneğinin tarihsel gelişimini anlamada önemli bir kaynak hâline getirmiştir. Elinizdeki eser, Şam Evrakı Koleksiyonu’nda yer alan ve şimdiye dek araştırmaya konu edilmemiş hicri III-VI. asırlara ait on Kur’an yazmasını incelemektedir. Kur’an yazmalarında kendini gösteren zabt uygulamaları ile kadim kaynaklarda yer alan bilgileri mukayeseli ve bütüncül bir yaklaşımla ele alan bu çalışma, erken dönem zabt geleneklerine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak eser, incelenen mushafların Meşrik ve Mağrib zabt ekollerinden hangisine ait olduklarını belirlemiş, aynı zamanda kadim kaynaklarda yer almayan bölgesel ve kronolojik zabt işaretleme usullerini de ortaya çıkarmıştır.