Halife Mansûr-Billâh Döneminde Fâtımîler

İslâm’ın doğuşunu mu¨teakip 1./7. yu¨zyılda Mu¨slu¨manların hâkimiyetine giren Mağrib topraklarında Su¨nnî, Şiî ve Hâricîlik gibi farklı mezheplere bağlı hanedanlık ve devletler kurulmuştur. Bunlardan bir tanesi olan Şiî İsmâilî anlayışa sahip Fâtımîler, Mağrib’de yer alan İfrîkıye’de 297 (909) yılında kurulmalarının ardından altmış ku¨su¨r yıl içerisinde Mağrib, Sicilya, Mısır, Suriye ve Hicaz gibi toprakları ele geçirerek İslâm du¨nyasında etkili bir gu¨ce ulaşmıştır. Fâtımî Devletinin siyasî ve askerî alanlarda yakaladığı bu başarıların köku¨, ilk halifelerin (Mehdî, Kâim, Mansûr) devleti kurma ve hâkimiyet alanlarını genişletme su¨recinde yaptıkları katkılara dayanmaktadır. İsmâilî anlayışa sahip oldukları için tarih boyunca “İslâm’ın muhalifleri” olarak telakki edilen Fâtımîler’in, Mağrib’de kalıcı olmak için ilk Halife Mehdî’den itibaren burada yer alan kabilelere otoritelerini kabul ettirmek adına verdikleri mu¨cadele, ayrıca Batı Akdeniz’de söz sahibi olmak için Endu¨lu¨s Emevî Devleti ve Bizans İmparatorluğu ile yaşadıkları rekabet çetin ve uzun soluklu olmuştur. Mehdî ve Kâim dönemlerinde Fâtımîler’in gerçekleştirdikleri siyasî ve dinî uygulamaları kabul etmeyen farklı etnik ve mezhebe mensup pek çok kabile bu¨yu¨k isyanlar çıkararak devletin otoritesini sarsmışlardır. Bunlardan bir tanesi olan Hâricî Ebû Yezîd en-Nu¨kkârî isyanı devleti yıkımın eşiğine getirmiştir. Hayatını çalışma konusu edindiğimiz u¨çu¨ncu¨ Fâtımî Halifesi Mansûr-Billâh, etkileri bu¨yu¨k olan bu isyanı bastırarak Fâtımî Devletini deyim yerindeyse yeniden kurmuştur. Döneminde çıkan bu¨tu¨n isyanları bu¨yu¨k bir kararlılık ve azim ile bastırmayı başaran Mansûr, devleti Mağrib’de yeniden söz sahibi yaparak Endu¨lu¨s Emevî Devletinin bölgede Fâtımîler aleyhine genişlemesini engellemiştir. Ayrıca Batı Akdeniz’de Bizans İmparatorluğuna karşı başarılı bir mu¨cadele vererek bölgede otoritesini tesis etmiştir. Başarılarını taçlandırmak adına kendi adına nispetle Mansûriye adlı başşehri inşa eden Halife, kısa su¨ren hilâfetinde Su¨nnî tebaa ile iyi geçinmiş, onların desteğini önemseyici bir politika takip etmiştir. Şahsiyeti ve icraatlarıyla birçok Su¨nnî mu¨ellif tarafından da takdirle karşılanan Halife Mansûr, Fâtımîler’in en dikkat çekici halifeleri arasında yerini almıştır.