Et-Tuhfetüs-Seniyye

et-Tuhfetü`s-Seniyye: Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd`in İbn Âcurrûm`un nahve dair olan el-Mukaddimetü`l-Âcurrûmiyye kitabı üzerine kaleme aldığı şerhtir. Eserin tam olarak ismi; et-Tuhfetü`s-Seniyye bi-Şerhi`l-Mukaddimeti`l-Âcurrûmiyye`dir.
İbn Âcurrûm`un Mekke`de yazdığı el-Mukaddimetü`l-Âcurrûmiyye kitabı nahivle alakalı olup içerisinde isim ve fiillerin tasrifleri i`rabı ve harflerin i`rabı gibi konuları ihtiva etmektedir. Gerek İbn Âcurrûm`un eseri gerek Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd`in et-Tuhfetü`s-Seniyye`si kolay öğretici yöntemi sayesinde İslâm dünyasında pek rağbet görmüştür.
EL-MUKADDİMETÜ`L-ÂCURRÛMİYYE
İbn Âcurrûm`un nahivle alakalı olarak kaleme aldığı ve kendisiyle tanındığı en meşhur eseridir. Eser; isim ve fiillerin tasrifleri i`rabı ve harflerin i`rabı gibi konular hakkında özlü bilgiler içermektedir. Müellif bu eserini hac vazifesi münasebetiyle Mekke`de bulunduğu zaman diliminde kaleme almıştır.
el-Mukaddimetü`l-Âcurrûmiyye yöntemi ve nahvin ana kurallarını sade bir dille ifade etmesi gibi sebeplerden dolayı İslâm dünyasında meşhur olmuştur. Ayrıca daha sonra Avrupa`da da tanınarak çok rağbet görmüş ve belli başlı Batı dillerine tercüme edilmiştir. Şunu da belirtmek gerekirse pek çok farklı müellif tarafından el-Âcurrûmiyye üzerine altmış civarında şerh yazılmıştır.
İBN ÂCURRÛM (ö. 723/1323)
İbn Âcurrûm Kuzey Afrikalı dil ve kıraat âlimidir. el-Âcurrûmiyye adlı eseriyle maruftur. 672`de Fas`ta doğmuştur. Sanhâce kabilesindendir. Tam olarak ismi; Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Dâvûd es-Sanhâcî`dir. Âcurrûm lakabı Berberî dilinde "sûfî" anlamında olmakla beraber dedesinden kendisine kalmıştır.
Tahsil Hayatı
Tahsil hayatı hakkında yeterince bilgi olmayan İbn Âcurrûm ilk temel eğitimini Fas`ta almıştır. Ayrıca burada dil edebiyat kıraat fıkıh ve matematik tahsili de görmüştür. Daha sonra hac yolculuğu sırasında Kahire`ye uğramış burada meşhur dilci ve müfessir Ebû Hayyân el-Endelüsî`nin derslerine katılarak icâzet almıştır.
Hac farizasını yerine getirdikten sonra tekrar Fas`a dönmüş ve Karaviyyîn Camii`nde dil ve kıraat dersleri vermeye başlamıştır. Zamanla (iki oğlu başta olmak üzere) birçok talebe yetiştirmiştir.
Önde gelen bazı talebeleri şunlardır; Ebû Muhammed Abdullah (oğlu) Mindîl lakabıyla maruf Ebü`l-Mekârim Muhammed (oğlu) Ebü`l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Cezennâî Ebû Muhammed Abdullah b. Ömer el-Vângılî ed-Darîr (dilci ve fakih) Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülmüheymin el-Hadramî Ebü`l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Hazrecî (fıkıh ve kıraat âlimi) Muhammed b. Ali el-Gassânî.
Aynı zamanda İbn Âcurrûm birkaç çalışmada kaleme almıştır. Bunların en meşhuru el-Mukaddimetü`l-Âcurrûmiyye`dir. Diğer eserleri; Ferâ`idü`l-Me`ânî fî şerhi Hırzi`l-Emânî ve İmam Nâfi` kıraatiyle ilgili "el-Bâri`" adlı bir manzumesi`dir.
Müellif İbn Âcurrûm 723 (1323) senesinde Fas`ta vefat etmiştir. Günümüzde Bâbülhamrâ olarak bilinen Bâbülcizyîn yakınındaki Endülüslüler mahallesinde defnedilmiştir.
Allah Teâlâ Rahmet Eylesin Mekanını Cennet Kılsın Âmin
MUHAMMED MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD (1900-1973)
Müellif Muhyiddin Abdülhamîd Arap dili ve edebiyatı âlimidir. Mısır`ın Şarkıye ilinin Kefrülhamâm köyünde doğmuştur. Nisbesiyle beraber ismi; Muhammed Muhyiddîn b. Abdilhamîd el-Mısrî`dir.
Muhyiddin Abdülhamîd İlk öğrenimini memleketinde görmüş orta öğrenimini de Dimyat`ta tamamlamıştır. 1925 senesinde Ezher Üniversitesi`nden mezun olmuş bir müddet Ezher`in lise kısmında ve Kahire Enstitüsü`nde öğretmenlik yapmıştır.
İlim ekseninde bir hayat süren müellif özetle daha sonra şu görevlerde bulunmuştur: 1931 senesinde Ezher`e müderris olarak tayin edilmiş ve burada uzun süre Arap Dili Fakültesi`nde müderris ve dekanlık yapmıştır.
1940 yılında yeni açılan Hartum Üniversitesi Hukuk Fakültesi`ne bağlı Yüksek Hukuk Mektebi`nde müderrislik ve mektebin din ilimlerine dair programlarını hazırlamak için Sudan`a davet edilmiş bu daveti kabul ederek 4 sene kadar burada hizmet etmiştir.
1943 yılının sonunda tekrar Ezher Üniversitesi Arap Dili Fakültesi`ne müderris ve idareci vasfıyla dönmüş ve İlâhiyat Fakültesi`nde ders okutmuştur. Bu arada Kahire Arap Dil Kurumu başta olmak üzere Mecmau`l-Buhûsi`l-İslâmiyye gibi birçok ilmî kuruluşta üye olarak görev almıştır.
Ayrıca Ezher Üniversitesi`nde Lecnetü`l-Fetvâ ve el-Meclisü`l-a`lâ li`ş-Şuûni`l-İslâmiyye`ye bağlı Lecnetü İhyâi`t-Türâs`a başkanlık da yapmıştır. İlmî bir hayat süren Muhyiddin Abdülhamîd 1965 yılında Arap Dili Fakültesi`nin dekanlığından emekliye ayrılmış 1973 senesinde de Kahire`de vefat etmiştir.
Allah Teâlâ Rahmet Eylesin Mekanını Cennet Kılsın Âmin
MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD`İN ESERLERİ
el-Muhtâr min Sıhâhi`l-Luga (li`l-Cevherî)
Mebâdi`ü Dürûsi`l-`Arabiyye
el-Ahvâlü`ş-Şahsiyye fi`ş-Şerî`ati`l-İslâmiyye
Ahkâmü`l-Mevârîs `ale`l-Mezâhibi`l-Erba`a
Tenkîhu`l-Ezheriyye
Dürûsü`t-Tasrîf
Tefsîrü`l-Kur`âni`l-`Azîm: Cüz`ü `Amme
Şerhu Makâmâti Bedî`izzamân el-Hemedânî
Şerh `alâ Şerhi İbn `Akîl (`alâ Elfiyyeti İbn Mâlik) (Minhatü`l-Celîl bi-Tahkîki Şerhi İbn `Akîl)  
et-Tuhfetü`s-Seniyye bi-Şerhi`l-Mukaddimeti`l-Âcurrûmiyye
Şerhu`l-Mukaddimeti`l-Ezheriyye
en-Nizâmü`l-Ferîd bi-Tahkîki Cevhereti`t-Tevhîd
Şerh `alâ Şerhi Katri`n-Nedâ ve Belli`s-Sadâ
Şerhu Dîvâni `Ömer b. Ebî Rebî`a el-Mahzûmî
Şerh `alâ Kitâbi`l-İnsâf fî Mesâ`ili`l-Hilâf Beyne`n-Nahviyyîn el-Kûfiyyîn ve`l-Basriyyîn
Uddetü`s-Sâlik ilâ Tahkîki Evdahi`l-Mesâlik
Şerhu Dîvâni Ebî Temmâm
Hidâyetü`s-Sâlik ilâ Tahkîki Evdahi`l-Mesâlik
Sebîlü`l-Felâh fî Şerhi Nûri`l-Îzâh
el-İntisâf mine`l-İnsâf (Şerh `ale`l-Mufassal)
Şerh `alâ Metni`t-Telhîs fi`l-Belâga
MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD`İN BAZI TAHKÎK ÇALIŞMALARI
Makâlâtü`l-İslâmiyyîn; -Ebü`l-Hasan Eş`arî
el-Fark Beyne`l-Fırak; -Abdülkahir el-Bağdâdî
el-İhtiyâr li-Ta?lîli`l-Muhtâr; -Abdullah b. Mahmûd el-Mevsılî
el-Hidâye; -Burhâneddin Mergînânî
el-Lübâb fî Şerhi`l-Kitâb; -Abdülganî el-Meydânî
Minhâcü`l-Vüsûl; -Kâdî Beyzâvî
Yetîmetü`d-Dehr fî Mehâsini Ehli`l-`Asr; -Ebû Mansûr es-Se`âlibî
Mürûcü`z-Zeheb; -Mes`ûdî
Vefeyâtü`l-A?yân; -İbn Hallikân
Fevâtü`l-Vefeyât; -İbn Şâkir el-Kütübî
Vefâ?ü`l-Vefâ; -Semhûdî
Edebü`l-Kâtib; -İbn Kuteybe
el-Meselü`s-Sâ?ir fî Edebi`l-Kâtib ve`ş-Şâ?ir; -Ziyâeddin İbnü`l-Esîr
Muhtasarü`l-Me?ânî; -Teftâzânî
Evdahu`l-Mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik; -İbn Hişâm en-Nahvî
Şerhu Elfiyyeti İbn Mâlik; -İbn Akîl
Şerhu Katri`n-Nedâ; -İbn Hişâm en-Nahvî
el-Mücmel fi`l-Luga; -İbn Fâris
el-Îzâh fî ?Ulûmi`l-Belâga; -Hatîb el-Kazvînî
Hizânetü`l-Edeb; -Abdülkâdir el-Bağdâdî
ET-TUHFETÜ`S-SENİYYE İÇİNDE İŞLENEN BAZI KONULAR
Nahvin tarifi konusu semeresi
Kelam türleri
İ`rab türleri
Zammenin kullandığı yerler
Fethanın kullandığı yerler
Cer alametleri
Cezm alametleri
Mu`rebler
Fiil çeşitleri
Fail çeşitleri
Mübteda kısımları
Haber kısımları
Mübteda ve Haber üzerine dahil olan amiller
Marifenin kısımları
Nekre konusu
Atıf harfleri
Bedel çeşitleri
Hal Temyiz İstisna konuları
Münada konusu