15 Numaralı Mühimme-i Mısır Defteri

15 Numaralı Mühimme-i Mısır Defteri Kısa Özet

Mehmet Ali Paşa (1805-1848) I. Abbas Hilmi Paşa (1848-1854) Mehmed Said Paşa (1854-1863) İsmail Paşa (1863-1879), Tevfik Paşa (1879-1892) ve 2. Abbas Hilmi Paşa (1892-1914)`ya verilen çok önemli fermanlar bu defterdedir. Adı geçen paşalara verilen valilik, hıdivlik fermanları yanında, Mısır`da Tanzimat`ın uygulanması Süveyş, Kanalı, demiryolları, posta ve telgraf tesisi, borçlanmalar, Mısır`a asker sevki, madenler (linyit kömürü) vergi, ticaret antlaşmaları gibi en çok önemli husularda emirler yer almaktadır. Ayrıca Mısır`da uygulanmak üzere mülkiyet, zaptiye, bölge idaresi, zira`at ve vakıflar konusundaki kanunlara dair düzenlemeler yer almaktadır.

Aynı zamanda kanun defteri gözüyle de bakılabilecek olan 15 Numaralı Mühimme-i Mısır Defteri Osmanlı Devleti`nin Mısır`daki hükümdarlık konumunu anlamamızda birinci derecede öneme sahip görünmektedir. Osmanlı Devleti`nin Mısır ile ekonomik, hukuki, askeri ve siyasi ilişkilerinin boyutlarını bu hükümler içinde izlemek mümkündür. Defterde yer alan hükümler, Mısır`ın her bakımdan kalınması ve refah düzeyinin artması için dikkat gösterildiğine işaret etmektedir.

Ayrıca, söz konusu defter, Kızıldeniz`de Somali`den Sudan`a kadar uzanan batı sahillerinden Süveyş Kanalı`na oradan Akdeniz`de Libya`ya kadar uzanan geniş Afrika topraklarında, Osmanlı hakimiyeti ve teb`asının hukukunun korunmasını konu edinen fermanları içermektedir. Mısır`ın uluslararası konumunu bu defterde yer alan hükümler arasında sıkça görülmektedir. Avusturya, Fransa, Rusya, Almanya, İngiltere ve İtalya Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında Mısır konusunda yapılan anlaşmalar ve görüşmelere ilişkin bilgiler de hükümlerin içinde karşımıza çıkmaktadır. Defter Mısır`ın askeri açıdan durumu, İngilizlerin Mısır Hıdivliği ile sınırlar üzerine yaptığı anlaşmalar gibi pek çok önemli gelişme hakkında kaynak teşkil etmektedir.

15 Numaralı Mühimme Mısır Defterinin Mısır`ın iç meseleleri ile ilgili olduğu kadar Osmanlı`nın Mısır ve Doğu Afrika bölgesiyle ilişkilerinin boyutunu uluslararası konumunu, dünya siyasetinin değişiminde ticari bağların yeri, ekonomik ilişkilerin  ve çıkarların durumu ile ilgili hayati bilgiler ihtiva etmesi açısından önemi yadsınamayacak boyuttadır. Osmanlı Devleti`nin her şeyden evvel yönetimde adalet halkın, huzuru ve kalkınmaya verdiği ehemmiyet, bu defterin sayfaları arasında açıkça görülmektedir.

Dönemin büyük devletlerinin Mısır üzerindeki politikaları ve bu konuda Osmanlı Devletli ile ilişkilerindeki gelişmelere, dair hüküm ve fermanları da içeren defter, bu yönüyle de dikkate değerdir.

Kısacası, Osmanlı bakış açısıyla da olsa, Mısır`ın yakın siyasi tarihini özellkle 1805-1914 arasını bu defteri izleyerek okumak ve değerlendirmek mümkündür. Bu bağlamda, 1840 sonrasına dair kayıtlar daha zengindir. Özellikle Tanzimat reformları ve Mısır`ın merkeze bağlılığını güçlendirme çabaları açısından defter çok sayıda veriye sahiptir.