Bir efsane gibi dilden dile anlatılan, üzerine tonla kitaplar yazılıp belgeseller çekilen Köy Enstitülerini bu kadar özel kılan neydi diye merak ediyor musunuz? Günümüzün eğitim sistemleri ile ilgili kafalarda soru işaretleri yanıtsız kalırken, uzaktan eğitim yöntemleri ‘ben geliyorum’ derken, geleceği inşa edecek çocuklar, gençler ve onların aileleri bugün uygulanan eğitim yaklaşımlarından ne kadar memnun? Peki, Köy Enstitülerini bugünün eğitim sistemi ile değerlendirecek olursak iddia edildiği gibi halen üstün gelen özellikleri var mı? Köy Enstitüleri gerçekten de dünyada eğitim sistemiyle örnek gösterilen Finlandiya’nın eğitim-öğretim anlayışına en yakın model miydi?
Türkiye'de ilkokul öğretmeni yetiştirmek ve köy çocuklarına eğitim eşitliği fırsatı sunmak için 17 Nisan 1940 tarihinde dönemin Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in girişimleriyle hayata geçirilen Köy Enstitüleri, verdiği eğitim ile insana ve yaşama katkı sağlayan öğrenciler yetiştirerek geleceğin öğretmenlerini mezun etti. Burada yetişen öğrenciler, birer mezun öğretmen olarak Anadolu’nun diğer köylerinde eğitime muhtaç öğrencileri hayata kazandırdılar. Tarımdan matematiğe, ev ekonomisinden edebiyata, tarihten sulamaya, felsefeden inşaata kadar uygulamalı ve sözel tüm dersleri özverili öğretmenlerinden öğrenen öğrenciler, kendileri gibi nice yaşama dokunarak Türkiye’nin aydın geleceğini oluşturmakta alın teri döktüler.
Fakir Baykurt, Ümit Kaftancıoğlu, Talip Apaydın, Mahmut Makal, Mehmet Başaran, Pakize Türkoğlu, Hatun Birsen Başaran, Ali Dündar, Mehmet Uslu ve Dursun Akçam gibi yazar ve düşünce insanlarının da eğitim aldığı Köy Enstitüleri, 27 Ocak 1954'te Demokrat Parti kararıyla kapatıldı. Faaliyette olduğu süre boyunca, kayıtlara göre, 15 bin dönüm tarla tarıma elverişli hale getirildi ve burada üretim yapıldı. 750 bin adet yeni fidan dikilerek ormanlaşmaya katkı sağlandı. Bu da yetmedi; inşaat eğitimi de alan öğrenciler tarafından 150 büyük bina, 60 işlik, 210 öğretmen evi, 20 uygulama okulu, 36 depo, 48 ahır, 12 elektrik santrali, 16 su deposu, 12 tarım deposu, 3 balıkhane, 100 kilometre uzunluğunda yol yapıldı.
Tüm bunlar şaka değil, gerçekti. İşte Türkiye’nin aydınlık geçmişine imzasını atan isimsiz kahramanların yaşamına, dönemin eğitim hayatına, zamanın ruhuna ve bir fikrin tüm bir eğitimi nasıl dönüştürdüğüne tanıklık etmenizi sağlayacak 10 kitabı, Köy Enstitülerini yakından tanımanız için sıralıyoruz:
Köy Enstitüleri – Ahmet Seyrek
Üzerine yazılmış pek çok kitap olmasına rağmen her yazılan kitaptan bir yeni bilgi aldığınız Köy Enstitüleri kitaplarından biri de tarihçi ve araştırmacı Ahmet Seyrek’ten geliyor. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan eğitim serüvenine de bir bakış atan kitap, sizi oldukça bilgilendirecek.
Köy Enstitüleri Sistemi – Mustafa Gazalcı
Bir saygı duruşu niteliğinde kaleme alınan kitap, Köy Enstitülerini kuran İsmet İnönü, Saffet Arıkan, Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç'a selam ederken bu sisteme emeği geçen bütün yöneticilere, öğretmenlere, eğitmenlere, öğrencilerine de değiniyor. Köy Enstitüleri üzerine, 165 mezunun katıldığı geniş bir araştırmayla oluşturulmuş eser, bir kaynak kitap özelliği taşıyor.
Köy Enstitüleri Dosyası – Ahmet Özgür Türen
Kuruluşu, verilen eğitimleri, kız çocuklarının sistemdeki yeri, kapatılması konularının ele alındığı Köy Enstitüleri hakkında genişçe ele alınmış bir çalışma daha. Fotoğrafların da yer aldığı kitapta ayrıca; Köy Enstitülerinin Türkiye’nin kalkınmasındaki etkisi, eğitim emekçileri Hasan Âli Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç, mezunlarının anıları ve enstitünün yurt dışındaki yankılarına da yer veriliyor.
Köy Enstitüleri Nedir? Ne Değildi? – Ahmet Köklügiller
Köy Enstitülerini, Cumhuriyet eseri olarak kabul edilmesinin nedenlerini bu projenin ne olduğunun altını çizerek adeta kanıtlamaya çalışan yazar, ‘ne değildir’ diyerek de Köy Enstitülerinin amacının yanlış aktarılmasının önüne geçmek istiyor. Köy Enstitüleri sisteminin, eğitim yoluyla topluma sağladığı katkıya eğilen yazar, hiçbir ülkede eşi görülmemiş bir şekilde eğitim-toplum alışverişinin çözümlenmesini de sağlıyor.
Unutulmaz Köy Enstitüleri – Fakir Baykurt
Köy Enstitüsü mezunu yazar Fakir Baykurt’un kaleminden bu sistemi A’dan Z’ye okumak isteyenler bu kıymetli anı ve inceleme kitabını satın alabilirler. Fakir Baykurt'un, Köy Enstitüleri üzerine yazdıkları; tarihçesi, önemi, işleyiş biçimi, özellikleri, katkıları, yurtta-dünyada yankıları, kapatılmasının nedenlerinden oluşuyor.
Köy Enstitülerinin Meclis Süreci – Mustafa Gazalcı
Eğitimci, yazar Mustafa Gazalcı’nın listemizdeki bir diğer kitabıyla devam edelim. Köy Enstitülerinin Meclis Süreci, alkışlarla kurulan, karalamalarla kapatılan bu kurumlarla ilgili TBMM’nde olup bitenleri gözler önüne seriyor. Köy Enstitülerinin gün yüzüne yeterince çıkarılmamış Meclis sürecini ilk kez bu eserden detaylarıyla okumak mümkün.
Tonguç ve Enstitüleri – Pakize Türkoğlu
Köy Enstitüleri denince ilk akla gelen isimlerden biri olan, fakat bir adım geride kalıp eğitim cephesinin mücadelecilerinin en önemli ismi olan İsmail Hakkı Tonguç, verdiği emek ve özveriyle öğretmenlere örnek, Türkiye’nin aydınlık yüzüne de öncü olmuş bir kahraman. Pakize Türkoğlu’nun kaleminden onun mücadelesini, karşılıksız eğitim aşkını ve tarihe bıraktığı onur imzalarını okuyacaksınız.
Cılavuz Köy Enstitüsü – Firdevs Gümüşoğlu
1937’de eğitmen kursu olarak açılıp 1940’ta enstitüye dönüşen Cılavuz Köy Enstitüsü, köy enstitüleri tarihinde önemli bir yere sahip. Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nin yoksul köy çocukları için büyük bir umut kaynağı olan Cılavuz Köy Enstitüsü’nde yetişen eğitimciler, köydeki değişime imzalarını attılar. Enstitü mezunları arasında edebiyat, sanat, politika ve bilim alanında aydın insanlar yetişti. Prof. Dr. Firdevs Gümüşoğlu’nun sözlü tarih yöntemiyle hazırladığı Cılavuz Köy Enstitüsü, Artvin’den Ağrı’ya, Ardahan’a, Erzurum’a ve Kars’a kadar bu coğrafyada yaşananları, daha önce yayımlanmamış belgeler, gazete arşivleri ve fotoğrafları gün yüzüne çıkartıyor.
100 Soruda Köy Enstitüleri – Dr. Hüseyin Karakuş
Konu ile ilgili araştırma yapacak okurlar için güzel bir öneri. Köy Enstitülerini incelerken Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet dönemi öğretmen yetiştirme ve eğitim kurumlarından söz etmeden olmaz. Köy Enstitülerinin kuruluş süreci, kurulması, kurulmadaki zorluklar, kuruluşundan sonra yaşanan olumsuzluklar; yaşanan ve uygulanan eğitim süreçleri, bugüne örnek olacak demokratik uygulamalar, kurucular, kurucuların karşısında olanlar, karşı olma gerekçeleri; Türk siyasal, yönetim ve eğitim süreçlerine katkılarına yönelik çalışmalar sorular sorularak bu kitapta yanıtlanmaya çalışılıyor.
Canlandırılan Ütopya Köy Enstitüleri – Güler Yalçın
Listemizin sonunda Köy Enstitülerinin günümüzde de uygulanabilir mi sorusunu ele alan bir kitaba yer verelim. Güler Yalçın bu kitaptaki çalışmalarında Köy Enstitüleri'nin tarihte kalan yanlarından çok, günümüzde geçerliliğini koruyan evrensel ilkelerine değiniyor. Köy Enstitülerini günümüze uyarlanabilir mi sorusuna açıklık getiriyor.
BONUS: Bir Köy Enstitülünün Anıları – Hacı Angı
Anılarla bu güzel ve aydınlık eğitim dönemine, Köy Enstitülü yıllara veda edelim: “Genç Türkiye Cumhuriyeti için ulusal bir kalkınma ve aydınlanma projesi olarak hayata geçirilen köy enstitüleri hem köy çocukları hem buralardan yetişen öğretmenler aracılığıyla gelecek nesiller için benzersiz bir yaşam deneyimiydi. Öğretmen, yazar ve eğitimci Hacı Angı, İvriz Köy Enstitüsü’nde aldığı eğitime, çocukluğundan köy enstitüsüne girişine, öğrencilik ve öğretmenlik dönemlerinden yayıncılık yıllarına kadar yaşadıklarını kendine has bir dille anlatıyor.
