Bitki Fungal Hastalıkları

Bitki Fungal Hastalıkları Kısa Özet

Bitkisel üretim, tohum, fide ve fidan seçimi ile başlayan toprak işleme, ekim-dikim, sulama, gübreleme, budama, hastalık etmeleri ve zararlı böceklerle mücadele gibi işlemlerle devam eden bir süreçtir. Bu üretim döneminde bitkilerde ortaya çıkan en önemli sorunlar, bitki hastalıklarının yol açtığı ekonomik ve sosyal kayıplardır. Bitki hastalıkları, tarihsel gelişim süreci içerisinde insanoğlu için birçok şekilde şiddetli kayıplara yol açmıştır. En tipik örneklerinden birisi, Phytophthora infestans’ ın neden olduğu patates mildiyösü hastalığı, İrlanda’da birçok insanın yaşanan kıtlıktan dolayı açlıkla savaş vermesine ve hatta önemli sayıda insanın yaşamını kaybetmesine sebep olmuştur. Amerika’da ulusal bir servet olan kestane’de Cryphonectria parasitica nedeniyle ortaya çıkan ve ağaçların yok olmasıyla sonuçlanan kanser hastalığı, bir diğer önemli ve yıkıcı bir hastalıktır. Bununla birlikte yine Amerika’ da Cochliobolus maydis (anamorf evresi Bipolaris maydis)’ in neden olduğu güney mısır yaprak yanıklığı hastalığından dolayı üreticilerin doğrudan ekonomik olarak kaybı, yıllık bir milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Bitki hastalıklarının neden olduğu kayıpları önlemenin en etkili yolu, entegre hastalık yönetim stratejileri uygulamaktır. Bunun için bitki hastalık döngüsünün ve epidemiyolojisinin iyi bilinmesi önemli bir husustur. Bitki hastalık yönetiminde gerçek hedef olan patojeni tanımlamak için hastalığı doğru tanılamak gereklidir.

Bitki hastalıklarının en önemli etmeni olan funguslar, küçük, klorofilleri olmayan genellikle mikroskobik, ökaryotik, ipliksi, dallanmış taşıyıcılar üzerinde spor oluşturan organizmalardır. Funguslar, yapısal bileşenler olarak kitin ve glukanları içeren hücre duvarlarına sahiptirler. Bunlar, polisakkarit ve glikoprotein matriksi içerisinde bulunurlar. Genellikle 1990’ lı yıllara kadar gerçek fungus olarak kabul edilen oomycetes’ler, günümüzde Oomycota olarak geniş bir fungal benzeri organizma olarak tanımlanmaktadır. Hücre duvarında kitin bulunan çok az tür dışında oomycetes sınıfının büyük bir çoğunluğu glukanlar ve az miktarda selüloz içerirler. Oomycota, günümüzde funguslardan çok Chromista aleminin üyeleridir. Ancak, bitkilerde hastalık oluşturma şekilleri ve funguslara olan diğer birçok benzerlikleri nedeniyle funguslar gibi değerlendirmeye devam edilmektedir.

Fungusların, 70.000-1.000.000 türden oluştuğu tahmin edilmektedir. Bilinen 100.000’den fazla fungus türünün pek çoğu, ölü organik madde üzerinde yaşadığı için saprofittir. Buna karşılık 10.000’den fazla fungus türü, bitkilerde hastalığa neden olabilir. Obligat parazit veya biyotroflar olarak bilinen bazı funguslar, tüm yaşamı boyunca sadece konukçu bitkileri ile birlikte gelişip çoğalarak enfeksiyon oluşturabilirler. Obligat olmayan parazit bazı funguslar, yaşam döngülerinin bir kısmı için konukçu bitkiye gereksinim duyarlar, ancak döngülerini ölü organik madde üzerinde tamamlayabilirler ya da canlı bitkilerin yanı sıra ölü organik madde üzerinde gelişip çoğalabilirler. Obligat olmayan parazit funguslar, birincil olarak parazit veya birincil olarak saprofit olma durumuna bağlı olarak fakültatif saprofit veya fakültatif parazit olabilirler.

Fungusların bitkilerde oluşturduğu hastalıklarla savaşımda izlenecek en önemli yol, tüm önlemler ve yöntemlerin bir arada düşünülerek uygulamanın yapıldığı entegre hastalık yönetim stratejisidir. Bu uygulamanın ilk aşaması, hastalık kavramının ve patojenin tanısının doğru bir şekilde yapılmasıdır. Bitki klinikleri kapsamında yapılacak uygulamalarda, fungal hastalıkların tanısı ile birlikte bunlara bağlı olarak koruma ve tedavi yöntemlerinin birlikte uygulanması gerekir. Bu hedefe yönelik olarak geri planda patojenin biyolojisi, hastalık döngüsü ve epidemiyolojisi hakkında temel bilgilerin edinilmiş olması oldukça önemlidir. Bütün bu aşamalardan sonra etkili ve ekonomik savaşım yöntemlerinin saptanması, hastalık yönetiminde başarının son halkasını oluşturacaktır.

Bu bağlamda, bitki patojeni fungusların neden olduğu hastalıkların dünyadaki ve ülkemizdeki yaygınlıkları ve gelecek açısından oluşturabilecekleri potansiyel riskleri göz önüne alınarak konukçu düzeyinde fungal hastalıklar gruplandırılmış ve bu hastalıklar, ayrıntılı olarak tek tek ele alınmıştır. Bu amaçla, 20 yılı aşkın bir süredir bu konuda vermiş olduğum derslerin güncellenmiş notları ve özgün hastalık fotoğrafları, kitabın ana iskeletini oluşturmuştur. Ayrıca, özel fungal hastalıklar konularında yapmış olduğum projeler ve yayınlar kapsamında elde ettiğim bulgular ve gözlemler, bu kitabın içeriğinde yer almaktadır. Ek olarak, bu alanda kaynak kitaplardan olan C.J. Alexopoulos ve ark. (1996), G.N. Agrios (2005), J. Webster ve R.S.W. Weber (2007)’in eserlerinden bazı bilgilere geniş ölçüde yer verilmiştir. Bitki fungal hastalıklarının döngüsü ve epidemiyolojisi konularında ise, Amerikan Fitopatoloji Derneği (APS) yayınları arasında yer alan hastalık özetlerinden önemli ölçüde yararlanılmıştır. Bitki fungal hastalıkları ile savaşımda önemli bir yer tutan fungisitler, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Bitki Koruma Ürünleri esas alınarak yeniden güncellenmiştir.

Son 2 yıl boyunca yoğun bir emeğin sonucu olarak oluşturulan bu kitap, kolay anlaşılabilir olması için yalın bir dil ve anlatım yöntemi izlenerek Ziraat Fakültelerinin Bitki Koruma bölümleri başta olmak üzere Tarla Bitkileri ve Bahçe Bitkileri bölümlerinde Lisans ve lisansüstü eğitim alan öğrencilere yönelik olarak hazırlanmıştır. Kitabın, ayrıca üniversite, kamu ve özel sektörde halen görev yapan meslektaşlarıma ve öğrencilere yararlı olmasını diliyorum. Bu yayının, ileride yeniden gözden geçirilmiş baskısının hazırlanması aşamasında daha fazla yararlı olması için görüş ve önerilerinizi e-posta yolu ile iletmeniz, kitap için önemli katkı sağlayacaktır.

- Prf. Dr. Şener Kurt